- 14/01/2025

‘Europe First’ als antwoord op ‘America First’

3 min

Verander Duitsland door de EU, voeg de verkiezing van een isolationistisch Amerikaans president toe aan de mix, en de EU zit met een levensgroot probleem. Hoe geraakt ze uit die omknelling? De EU gaf in het verleden altijd blijk van daadkracht bij schokken. Die mogen we de komende jaren verwachten. Laat het antwoord op ‘America First’ dan ‘Europe First’ zijn.

Eén waarschijnlijke toekomstig schok is een opgelegde vrede in Oekraïne. President elect Trump redeneert dat Europa een rijke en welvarende regio is en zich dus zelf maar moet teweerstellen tegen de gepercipieerde dreiging vanuit Rusland. Zo hebben de Verenigde Staten de handen vrij om hun militaire uitgaven op de Chinese dreiging te focussen. De perceptie dat Rusland bij een onderhandelde deal gewonnen heeft en vervolgens een aanval op een aangrenzend land overweegt (de Baltische staten, Moldavië), beweegt de EU tot actie. Het doet er niet toe of die ‘dominotheorie’ terecht is. Belangrijk is dat de meeste Europese landen dat geloven.

Centrale financieringscapaciteit

De noodzakelijke opbouw van een militair-industrieel complex dat het Russische evenaart, is een eerste stap. Rusland spendeert bijna 9% van zijn bbp aan defensie, Europa iets minder dan 2%. Een uitbreiding van de centrale budgettaire capaciteit is noodzakelijk. Wat tot nog toe onmogelijk was, met uitzondering van het NextGenerationEU-fonds, ligt nu op tafel. Verschillende EU-landen overleggen vandaag over de oprichting van een financieringsvehikel van minstens 500 miljard euro voor gezamenlijke defensieprojecten en wapenaankopen.

“Er is een groeiende consensus dat we meer moeten bijdragen aan defensie”, stelde de Griekse eerste minister Kyriakos Misotakis recent, “en misschien is het tijd om een gemeenschappelijk Europees mechanisme op te richten voor de financiering van gemeenschappelijke projecten”. De ‘Europe First’-strategie moet, behalve op defensie, ook op de energievoorziening worden toegepast. Toenemende afhankelijkheid van geïmporteerd Amerikaans lng (vloeibaar aardgas) bestendigt Europa’s gigantisch competitief nadeel als gevolg van zijn veel hogere energiekosten. Ons loswrikken van die afhankelijkheden vraagt tijd. Meer energie- en defensieapparatuur importeren is de prijs die we daarvoor op korte termijn betalen. Laat dat het zoenoffer zijn dat een dealgerichte Amerikaanse president kan sussen om de importtarieven ongewijzigd te laten.  

Opkrikken binnenlandse vraag

De macro-economische implicatie van ‘Europe First’ is het opkrikken van de binnenlandse vraag. We moeten weg van het Duitse mercantilisme dat zich weerspiegelt in een chronisch overschot op de lopende rekening. Europese investeringen en consumptie wakkeren die binnenlandse vraag aan. Concreet betekent dat bijvoorbeeld een toenemende binnenlandse vraag naar elektrische wagens en cleantech. Overheidssteun en investeringen moeten dat in gang zetten.

De switch naar hernieuwbare energie (in combinatie met andere propere energiebronne), weg van geïmporteerde fossiele brandstoffen, heeft maar kans op slagen als ons elektriciteitsnetwerk en onze infrastructuur daarop voorzien zijn. Consumenten zullen alleen massaal elektrische voertuigen kopen als er overal in de EU laadpalen zijn. Zodra de EU eenduidig en definitief de richting heeft aangegeven en er echt haar geld achter zet, volgen privé- investeringen vanuit het binnen- en buitenland. Chinese bedrijven willen elektrische wagens in de EU produceren. Laat hen joint ventures aangaan met de vandaag achterophinkende Europese autobedrijven in ruil voor hun superieure technologie. Zo wordt in Europa geleidelijk een nieuw ecosysteem opgebouwd voor elektrische wagens, inclusief batterijtechnologie. Protectionisme kan nog altijd in andere sectoren waar Europa nog een technologische voorsprong heeft.

Financiering

De centrale pijler waarop de publieke investeringen van die ‘Europe First’-strategie steunen, is ook weer een gemeenschappelijk Europees financieringsvehikel. De financiering van private initiatieven en investeringen verloopt via de creatie van de kapitaalmarktunie. De Europese landen moeten kiezen tussen een aanhangsel van de VS blijven voor risicokapitaal, of hun eigen trots opzij zetten en gaan voor de creatie van een overkoepelende Europese toezichthouder en volledig geïntegreerde financiële centra. Een derde financieringsbron gaat via de securitisatie van leningen. Door leningen te herverpakken en te verkopen kunnen banken het eerder opzijgezette kapitaal om het risico van die leningen te dekken, gebruiken om nieuwe leningen te verstrekken.

Kan Europa zichzelf heruitvinden? Is Europa’s ‘Hamiltonian’ moment van gemeenschappelijke Europese schulden eindelijk aangebroken? De benodigde hervormingen zijn titanisch naar Europese normen. Maar een opgelegde vrede en een Russische beer die vervaarlijk gromt aan de Europese grenzen zonder Amerikaanse bescherming vormen een duidelijk en schokkend gevaar. De Europese Unie heeft geen ander keuze. De limieten van de financieringscapaciteit zullen worden afgetast. Maar het is dat of de komende decennia de speelbal – en het museumstuk – van de rest van de wereld worden.